گاهشماری در پرور بر اساس تقویم تبری است بعد از اسلام مردمان تبرستان همانند آن دسته از ایرانیانی که به آیین نیاکان خود پایبند مانده اند، مبدﺃ تاریخ خود را سال جلوس یزدگرد سوم پسر شهریار (آخرین پادشاه ساسانی) در ۱۶ ژوئن سال ۶۲۳ میلادی برابر یازدهمین سال هجری شمسی قرار داده اند.
اگر چه مردم تبرستان سال به تخت نشستن یزدگرد سوم را مبدﺃ تقویم خود قرار داده اند اما گاهشماری تبری به دورانی بسیار کهن تر بر می گردد.
گاهشماری تبری بازمانده گاهشماری کهن ایرانی می باشد . درگاهشماری باستانی ایرانی که به گاهشماری فرسی یزدگردی معروف شده است. سال را به دوازده ماه تقسیم می کردند، هرماه دقیقاﹰ ۳۰ روز بود. برای جبران کسری سال ۵ روز به آخر سال می افزودند که به آن «پنجه» یا «اندرگاه» می گفتند ودرمتون بعد اسلام وتقویم های نجومی به آن «خمسه» ، « خمسه مسترقه» یا «خمسه مسروقه» می گفتند . پنجه در دین زرتشت از اهمیت ویژه ای برخوردار بود، چرا که آنان معتقد بودند اهورا مزدا جهان را در ۶ گاهانبار خلق کرد. در ۵ گاهانبار اول به ترتیب آسمان، آب، زمین، گیاهان و جانوران و در گاهانبار آخر انسان آفریده شد خلقت انسان در ۵ روز آخر انجام شد .
بدلیل لحاظ نکردن کبیسه، گاهشماری فرسی یک گاهشماری چرخشی (سیار) بود به این معنی که آغاز سال فرسی بطور تقریبی هر چهارسال به اندازه یک روز پسگرد (حرکت قهقرایی) داشت . اما ساسانیان جهت سهولت کار خراج تابستانی همزمان با برداشت محصولات دامی یا کشاورزی هر چهار سال یک روز کبیسه اعمال می کردند که ازآن به عنوان گاهشماری «خراجی – باستانی» یادشده است. اما باشندگان البرز در۱۳۰ سال قبل از هجرت با برگزاری یک روز کبیسه ، سال سیار را به سال ثابت تبدیل کردند وگاهشماری ویژه ای را بنیان نهادند که تا چند دهه قبل درکوهستانهای البرز و پرور برقرار بود.

مانند تقویم باستانی ایرانی یک سال در پرور به ۱۲ ماه تقسیم می شد وهرماه دقیقاﹰ ۳۰ روز بود و ۵ روز پئتک (pētek) یا پنجه به آخر« انه ماه» Onemāh (آبان تبری) اضافه می شد.
با این حساب اول سال پروری که ساماه sāmah نام داشت . از دوم مردادماه خورشیدی شروع می شود. درجایی شنیدم اول سال با رویت ستاره شیشک مشخص می شود دراین صورت مسئله کبیسه خود به خود حل می شود.
در گذشته دامداران اول اعتدال پاییزی قوچ ها  خود را برای جفت گیری وارد گله می کردند که به آن دوره نرون (naron) می گفتند. دوره نرون طوری تنظیم می شد که یک ماه مانده به نوروز جلالی (اول ٱنه ماه) گوسفندان شروع به زایش کنند. بعد از ۱۸ روز زایش گوسفندان انجام می شد که این دوره ۱۸ روزه را ششه ((shashah می گفتند وکم کم بعد از پنجه یا پیرزن چله ( ۵ روز بعد از نوروز جلالی) بره ها وبزغاله های نوزاد همراه با دام های بالغ آماده رفتن به صحرا می شدند. از این رو پیروی از گاهشماری چرخشی امور دامداری را مختل می کرد.
نیاکان خردمند نسبت به زمان آگاهی کاملی داشتند. آنها اعتدال بهاری (نوروز جمشیدی)، اعتدال پاییزی، انقلاب زمستانی (چله شو Cēlleso ) ، انقلاب تابستانی را می شناختند.
علاوه برگاهشماری بالا مردم گاهشماری فصلی نیز داشته اند. این نوع گاهشماری قدمتی بسیار دیرینه درایران باستان دارد. مبدﺃ شمارش در گاهشماری فصلی آغاز هر فصل است. بعنوان مثال  ۶۰ بعد از عید یا باهارماه شصت (یعنی ۶۰ روز بعد از عید نوروز)
مردم انقلاب تابستانی را تابستون چئله tebestonCēlle وشب یلدا را «چئله شو» می گفتند. بعلاوه آنان دو دوره با نام چله بزرگ (گت چئله gatcēlle ) و چله کوچک (خوردچئله xurdCēlle ) داشتند که به ترتیب هریک چهل وبیست روزه بودند. بعد از چله کوچک «انه ماه» شروع می شد.
چله بزرگ زمستان از اول دی ماه شمسی تا دهم بهمن و چله کوچک از دهم بهمن تا اول اسفند به طول می انجامد. چله کوچک در این منطقه دارای بارندگی برف و تغییرات جوی بیشتری است و به علت سردسیر بودن منطقه سرما واژه ای گزنده است. در افسانه ها آمده است که چله بزرگ و کوچک دو برادرند و با هم به مجادله و گفتگو می پردازند. برادر کوچک خطاب به برادر بزرگ می گوید: تو خیلی بی عرضه هستی من اگر بجای تو باشم از شدت سرما و یخبندان بچه را در شکم مادر، گربه را جلوی اجاق و پیرزن را در کنارش نابود می کنم و چوپان و سگ همراهش را در صحرا می کشم اما افسوس که بعد از من بهار در راه است.
در بین ماههای زمینی، اُنه ما نماد وجد و سرور، نشانه تحول و تحرک در آفاق و انفس بود.

فردا اُنه ماه ائنه؛ کل و کور سما ائنه
fardā one ma ēne kal o kur semā ēne
( فردا اُنه ماه می آید ، کور کچل به رقص در می آیند).
به جز جشن نوروز که اولین روز اعتدال بهاری وطبق تقویم خورشیدی برگزار می شد . جشن های دیگر از قبیل نوسال ماه بیست وشش وتیرماه سیزده طبق تقویم تبری(یزدگردی) برگزار می شد.
در گویش پروری پنجه به معنای نوبت می باشد وپنج پنجی به معنی نوبتی می باشد. چون درگذشته نوبتهای آبیاری، مبادله شیر، چوپانی و … پنج روزه بوده است. هاشم رضی پژوهشگر فعال ایران باستان در کتاب « جشن های آب ، نوروز سوابق تاریخی تا به امروز» می نویسد: «بنا بر اشاراتی ، ایرانیان از روزگاری بسیار دور، اساس تقسیم سال وماه را بر پنجه می نهادند، چنانکه هرماه را به شش پنجه وسال۳۶۰ روزه را به ۷۲ پنجه یا خمسه بخش می کردند» ،
ماههای پروری در جدول در انتهای صفحه آمده است. میرون  ماه mironmāh (مهران ماه) را به صورت میرول ماه نیز تلفظ می کنند. «کالک پنج ماه» باید احتمال تغییر یافته «کالک پج ماه» باشد . کالک همان گیاه کلک می باشد که کاربرد آن همانند اسفند می باشد وآنرا دود می کنند. کالک پج ماه یعنی ماهی که کالک می رسد.
پروری ها ماههای   تبری    را “زمینی ماه” و ماههای قمری را “آسمانی ماه” می گویند.
همچنین روز اول هر ماه را ورمزد و روز آخر ماه را مایده (ماه دی) می گویند که هر دو به معنی خدای ایران باستان است.

بامشی ره کل پشت کاشمبه    bāmše re kel pešt kāšembe
پیرزنی ره ون پشت کاشمبه       pirzani re ven pešt kāšembe
کاردره صحرا کاشمبه                kārdere sahrā kāšembe
سگ ون همراه کاشمبه                    sage ven hemrā kāšembe

یک پاسخ به “گاهشماری پرور”